Abstract

İslâm’ın ilk yüzyılında sûf giymeyi teo-politik bir tutuma dönüştüren sahabe ve tabiîn, Resûl-i Ekrem’in irtihalinden hemen sonra baş gösteren riddet/ric’at (mürted/mürteci) hareketleri karşısında yer yer hak ihlâlleri ve saldırılara uğramışlardı. Ebûzer-i Ğifârî (ö. 652) Peygamber Devleti’nde israf ve yolsuzlukla mücadele ederken Rebeze’ye sürgün edilmiş, Ammar b. Yâsir (ö. 657) bâğî bir grup eliyle şehid edilmiş, Hucr b. Adiyy (ö. 761) ise, hutbede Hz. Ali’ye lanet edilmesine müsaade etmeyip çıkan arbedede şehid düşmüştü. İrtidat ve irtica’ saldırılarından zarar gören sahabe, tabiin ve diğer önderleri konu alan araştırmalar günümüzde oldukça azdır. Konunun önemi ve Medine zühd hareketi bağlamında ele alınması zaruretine istinaden yapılan bu araştırma, günümüze kadar olan dönemdeki bazı örnekler mütalaa edilerek zâhid/sûfî önderlerin siyaset karşısındaki şer’î siyasetini (teo-politiğini) ele almaktadır.

References

AÇIKGENÇ, Alparslan. "Said Nursi", İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayını, 2018.

AHMED B. MAHMUD. "Selçukname", haz. Erdoğan Mercil, "1001 Temel Eser", İstanbul: 1977.

AKDAĞ,  Mustafa. "Türkiye’nin İktisadi ve İctimai Tarihi", Ankara: Barış Kitap Yayınları, 1999.

AKKUŞ, Mehmet. “Mahmud Esad Coşan”, İslâm Ansiklopedisi, Ankara: TDV Yayını, 2020, Ek.1/267-268.

ALİ EL-HATİB. İttihacahatül-Edebiş Sufi Beyne'l-Hallac ve İbnül Arabi, Kahire: 1404.

ALTUNKAYA, Mevhibe. Hamdî-i Vânî ve Tasavvuf Anlayışı, Ankara Üniv. SBE, Doktora Tezi, 2021.

ALTUNKAYA, Mevhibe. Necmeddin Efendi ile Röportaj, Ankara Batıkent 2017.

ALTUNKAYA, Mevhibe. Zübdetü’l-İrfân fî Tedkîki’l-İtkân’da Hamîd-i Vânî el-Malatî’nin Tasavvuf Anlayışı, Ankara: Ankara Üniv. SBE Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2021.

ALTUNKAYA, Mustafa. Sûf Hareketi Tarihi, İstanbul: Çıra Yayınları, 2016.

ARBERRY, Artur J. Tasavvuf, İslam Mistiklerinin Öyküsü çev. İ.Kapaklıkaya, İstanbul: 2004.

ASKERİ, Abdurrahman. "Mir’atü’l-Işk", İsmail Erünsal özel kütüphanesi

ASKERİ, Abdurrahman. Mir’atü’l-Işk, İsmail Erünsal özel kütüphanesi, 44.

AŞKAR, Mustafa. "Niyâzi Mısri", İslam Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayını, 2007.

ATÂYİ, Nevizâde. Hadâ'iku'l-Hakâ'ik fi Tekmileti'ş-Şaka'ik, haz. Suat Donuk, 2017.

AYVERDİ, Samiha. " Türk Tarihinde Osmanlı Asırları", İstanbul: 1977.

AZAMAT, Nihat. "La'lizade Abdülbaki", İA, İstanbul: TDV Yayını, 2003.

AZAMAT, Nihat. “Hamza Bâli”, İA, 15/503-505. İstanbul: TDV Yayını, 1997.

AZAMAT, Nihat. “Senûsî Ahmed Şerif”, İslâm Ansiklopedisi, 36/527-529 İstanbul: TDV Yayını, 2009.

B. ZAHODER. “Selçuklu Devletinin Kuruluşu Sırasında Horasan”, Belleten, çev. İ.Kaynak, 19/76, 1995.

BARKAN, Ömer Lütfi. “ Osmanlı İmparatorluğunda Bir İskân ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakıflar ve Temlikler: I, İstilâ Devrinde Türk Dervişleri ve Zaviyeler”, Vakıflar Dergisi, S. II (1942), İstanbul 1974,

BEDİÜZZAMAN  Said Nursi. Risale-i Nur Külliyatı, İstanbul: 1996.

BEDİÜZZAMAN, Said Nursi. Âsâr-ı Bediiyye, İstanbul: nşr. Abdülkadir Badıllı, 2004.

BELAZURİ. "Futuhu'l-Buldan", Beyrut: 1978.

BELİĞ, İsmail. "Güldeste", İstanbul: Gece Kitaplığı Yayınları, 2016.

BİLGE, Mustafa. “İzzeddin Kassâm”, İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayını, 2001, 24/582.

BUDAK, Mustafa. “Şeyh Şâmil”, İslâm Ansiklopedisi, 39/468-474 İstanbul: TDV Yayını, 2010.

C. VETT. "Dervish Diary", Los Angeles: 1953.

CEZERİ, İzzüddin İbnü’l-Esir. "el-Lübab fi tehzibi’l-ensab", Beyrut: Daru Sadr, 1980.

COŞAN, Mahmud Esad. "Hacı Bektâş-ı Velî-Makâlât", Ankara: Seha Neştiyat.

ÇEKER, Orhan. “Ebü’l-Ferec eş-Şirazi”, İA, İstanbul: TDV Yayını, 1994.

DEFTERDAR, Sarı Mehmed Paşa. "Zübde-i Vekayi", Ankara, 1995

DEMİRCİ, Mehmet. "Ebû Said el-Harraz", DİA,yıl: 1994,

DEMİRCİ, Mustafa. “Zenc”, İA, İstanbul: TDV Yayını, 2013, 44/249-251.

DİNDAR, Bilal, "Bedreddin Simavî", İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayını, 1992, 5/332.

DÖNDÜREN, Hamdi. “Makdisi, Nasr b. İbrahim”, İA, Ankara 2003

DÜZDAĞ, M. Ertuğrul. "Şeyhülislam Ebussuûd Efendi’nin fetvalarına göre Kanuni Devrinde Osmanlı Hayatı: Feteva-yı Ebussuûd Efendi", İstanbul, yıl: 1998,

EBU MUHAMMED Abdülkadir el-Kureşi. Cevahiru’l-mudiyye, tah. M.Estalu, Kahire: Hicru, 1933.

ERDOĞAN, Kenan. "Niyâzi-i Mısri Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri ve Divanı", Ankara 1988

ERKAYA, H. Ali. rof. Dr. M. Es‘ad Coşan Hocamızın Ardından, Ankara: Son Uyarı Yayını, 2001

ESİR. "Usdu'l-Gabe fi Temyizi's- Sahabe", Kahire: 1970.

FAHREDDİN er-Razi, Levamiu'l Beyyinat

FIĞLALI, Ethem Ruhi-ÜZÜM, İlyas. “Hüseyin”, İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayını, 1998, 18/521.

GÖLPINARLI, Abdülbaki. "Melamilik ve Melamiler", İstanbul: 1931.

GÖLPINARLI, Abdülbâkî. “İslâm Türk İllerinde Fütüvvet Teşkilatı ve Kaynakları”, İÜ İktisat Fak. Mecmuası (İÜİFM), S. I-IV (1949), 80.

GÜNDOĞDU, Cengiz. "Hacı Bektaş-ı Veli Öğretisi ve Takipçileri Hakkında", Ankara: Aktif , 2007.

GÜNGÖR, Zülfikar. “İlim ve Gönül Dünyamızdan Kayan Yıldız: Prof. Dr. Mahmud Es‘ad Coşan Hocamız”, Tasavvuf, 6/9-17, Ankara: 2001.

GÜRER, Dilaver. "Ebu Bekir Şibli", İA, İstanbul: TDV Yayını, 2010.

HALLAC-I MANSUR. "Kitabü't-Tavasin", Paris: 1972.

HALLAC-I MANSUR. “Dîvân”, (Paris: 1955), 279.

HAMİDULLAH, Muhammed. İslam Peygamberi, İstanbul: Beyan Yayınları, 1993.

HOCAZÂDE, Ahmet Hilmi. "Ziyaret-i Evliyâ", İstanbul: 1325

HODGSON, Marshall G.S. "İslam’ın Serüveni", haz. Metin Karabaşoğlu, İstanbul: İz Yayıncılık, 1995.

HUCVİRİ, Keşfu’l-Mahcub, çev. Ahmed-İsmail Ebu’l Azaim, Kahire: Turasü’l-Arabi, 1974.

IŞILTAN, Fikret. “Şeyh Şâmil”, The Encyclopaedia of Islam, 11/468-474.

İBİŞ, Fatih. "İlim Yolunda Taşköprüzade", İstanbul: Erdem Yayınları, 2018.

İBN ABDİLBERR. "el-İstiab fi Ma'rifeti'l-Ashab", Kahire: 1652.

İBN ESİR. "el-Kamil fi’t-Tarih", İstanbul: Ocak Yayınları, 2016.

İBN ESİR. "Usdu'l-Gabe fi Temyizi's- Sahabe", Kahire: 1970.

İBN ESİR. el-Lübab fi tehzibi’l-ensab, Beyrut: Daru Sadır, 1980.

İBN KESİR. el-Bidaye ve’n-Nihaye. Beyrut: 1998.

İBN SA'D. "et-Tabakatü'l-Kübra", Beyrut: 2014.

İBN'UL CEVZİ. "Telbisu İblis", Beyrut: 1983.

KARA, İsmail. “Tarikat Çevrelerinin İttihat ve Terakki ile Münasebetleri”, Dergâh 43, İstanbul: 1993.

KARA, Kerim. "KarabaşVeli", İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayını, 2001.

KARA, Kerim. "Mehmed Nasuhi", İA, İstanbul: 2003.

KARA, Mustafa. “Cemiyeti Sufiyye”, S. 117, İstanbul: 1993.

KARA, Mustafa. “Din, Hayat, Sanat Açısından Tekkeler ve Zaviyeler", İstanbul: 1990.

KARA, Seyfullah. "Büyük Selçuklular ve Mezhep Kavgaları", İstanbul: İz Yayıncılık, 2007.

KAVAS, Ahmet. “Ömer el-Muhtâr”, İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayını, 2007. 34/76-78.

KAZVİNİ, Zekeriya b. Muhammed. Asaru’l-bilad ve ahbaru’l’ibad, Beyrut: Daru Sadr.

KILIÇ, Hulusi. “Basriyyûn”, İA, İstanbul: TDV Yayını, 1992, 5/117-118.

KILIÇ, Mahmut Erol. Sûfi ve Şiir-Osmanlı Tasavvuf Şiirinin Politikası, İstanbul: İnsan Yay, 2004.

KISAKÜREK, Necip Fazıl. "Son Devrin Din Mazlumları", İstanbul: 1989.

Kitab-ı Mukaddes; Matta, Yahya’nın Bildirisi, 3/7. 

KOMİSYON. "Evliyalar Ansiklopedisi", (İstanbul: Türkiye Gazetesi, 1992).

KÖKSAL, Mustafa Asım. Hz. Hüseyin ve Kerbelâ Faciası, İstanbul: Köksal Yayıncılık, 2001.

KÖSE, Saffet. "Hile", İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayını, 1998, 18/171.

KUREŞİ, Abdülkadir. Cevahiru’l-mudiyye, tah. A.M.Estalu, (Kahire: Daru Hicr 1933), 2/554

KURNAZ, Cemal. “Karabaş-ı Veli”, Tasavvuf, S. 6, Ankara: 2001.

KÜÇÜKAŞÇI, M. Sabri. “Harre Savaşı”, İslâm Ansiklopedisi (İstanbul: TDV Yayını, 1997), 16/245-247.

LA'LİZADE, Abdülbaki, "Sergüzeşt", İstanbul: .

M. Esad Coşan Külliyatı, https://docplayer.biz.tr/9934028-Prof-dr-m-esad-cosan-kulliyati.html, 5.

MAKDİSİ, Ebu Zeyd Ahmed b. Sehl el-Belhi. "Kitabu'l Bed' ve't-Tarih", tah. C. Hurat, Paris: 1916.

MARSHALL, G.S. Hodgson. İslam’ın Serüveni Bir Dünya Medeniyetinde Bilinç ve Tarih – İslam’ın Klasik Çağı, Karabaşoğlu, M. (İstanbul: İz Yayıncılık, 1995), 2/45.

MARX, Karl-ENGELS, F. Komünist Parti Manifestosu, www.okul.gencliginsesi.net/marks/manifesto.htm

MASSIGNON, L. Ahbarü'l-Hallâc, Paris:1957.

MISRİ, Niyâzi-i. "Mevaidü’l İrfân" trc. S. Ateş, Ankara: 1971.

MUHYİ-İ GÜLŞENİ. "Menakıb-ı İbrahimi Gülşeni", İstanbul: 2014. 

MÜSTAKİMZADE. Risale-i Melamiyye-i Şüttariyye, Süleymaniye Kütüphanesi, nr.3357.

NAZIM PAŞA, Hüseyin. Ermeni Olayları Tarihi II, Ankara: Devlet Arşivleri GM. Osm. Arş. Yay. 1998. 

NİYAZÎ-İ MISRÎ. Mevaidu’l İrfân; İrfân Sofraları, trc. Süleyman Ateş, Ankara: 1971.

NURSİ, Said. "Âsâr-ı Bediiyye",(nşr. A.Badıllı), İstanbul: 2004..

NURSİ, Said. "Risale-i Nur Külliyatı", İstanbul, 1996, 835

NURSİ, Said. Emirdağ Lâhikası, Mustafa Sungur özel kütüphanesi, 76.

OCAK, Ahmet Yaşar. "Osmanlı Toplumunda Zındıklar ve Mülhidler", Tarih Vakfı Yurt yay., 2013

ÖNGÖREN, Reşat. “Sûfî”, İslâm Ansiklopedisi, 37/471-472, İstanbul: TDV Yayını, 2009.

ÖZKÖSE, Kadir – ŞİMŞEK, Halil. Altın Silsile, Ankara: Nasihat Yay, 2009.

ÖZKÖSE, Kadir. "Anadolu Tasavvuf Önderleri", Ensar Yayınları, Konya 2008,

ÖZKÖSE, Kadir. "Osmanlı Devletinin Kuruluş Sürecinde Tasavvufun Etkisi", Somuncubaba Dergisi, S:201

SARI, Abdullah Efendi. "Semeretü’l-fuâd", İstanbul, yıl:1288

SENAÎ, Menâkıb-ı Hazreti Nasuhi, Süleymaniye Ktp., Hacı Mahmut Efendi, 2225.

SÜREYYA, Mehmed. "Sicilli Osmani", yıl:1971

ŞEYH-İ MEKKİ, Canibü’l-garbi fi halli müşkilâti’ş-şeyh Muhyiddin İbn Arabi, Tahran: 1364.

TAŞKÖPRÜZÂDE, Ahmed, Miftâhu’s-Sa’âde, Beyrut: 2002.

TOSUN, Necdet. "Zünnûn el- Mısri" İA, İstanbul: TDV Yayını, 2013.

TÜRER, Osman. “Osmanlı Anadolu’sunda Tarikatların Genel Dağılımı”, Ankara: TTK Yay, 2014.

UÇMAN, Abdullah. Dini-Tasavvufi Türk Edebiyatı, İstanbul: Çağ Yayınları, 1993.

ULUDAĞ, Süleyman. "Hallâc-ı Mansur", İslam Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayını, 1997.

ULUDAĞ, Süleyman. “Hasan-ı Basrî”, İA, 16/291-293. İstanbul: TDV Yayını, 1997. 

ULUDAĞ, Süleyman. “Müridizm”, İslâm Ansiklopedisi, 32/50-51. İstanbul: TDV Yayını, 2006.

ULUDAĞ, Süleyman. Keşfu’l-Mahcub, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2. Baskı, 1996.

URALGİRAY, Yusuf. Misyonerlik Faaliyetleri, S.Arabistan Tanıtmak Bakanlığı Yayını, Ankara 1977.

VÂNÎ el-MALATÎ, Hamid Hamdî. Zübdetü’l-İrfân fî Tedkîki’l-İtkân, Yazma nüsha, Malatya: 1918.

VİCDÂNİ, Sâdık. Tomâr-ı Turuk-ı Aliyye: Melamilik, İstanbul: Enderun Kitabevi, 1995.

YAŞAR, M. Emin. İskenderpaşa Cemaati, Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce: İslamcılık (Y.Aktay), İst 2004. 

YILDIZ, Hakkı Dursun. “Abdullah b. Zübeyr b.Avvâm”, İA, İstanbul: TDV Yayını, 1988. 1/145-146.

YILMAZ, Hasan Kamil. "Altın Silsile", İstanbul: Erkam Yayınları, 1994.

YILMAZ, Hasan Kamil. “Esad Erbili”, İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayını, 1994, 7/335.

YURDAYDIN, Hüseyin Gazi. “Düşünce ve Bilim Tarihi”, İstanbul: 1988.

ZEHEBİ. "Tarih"(Ahdu Hulefa-i Raşidin), Beyrut: 1987.

ZEHEBİ: Şemseddin Muhammed. A’lamü’n-nübela, tah. Ş.Arnavut, Beyrut: Risale, 10. Baskı, 1994.

ZİRİKLİ, Hayrettin." el-A'lam Kamusu Teracim", 2, Beyrut: 1969.