Abstract

Temel İslam Bilimlerinde kadın araştırmaları konusu, oldukça yenidir. İslâm’ın ilk döneminde aktif bir şekilde sahada olan kadınlar, sonraki yüzyıllarda geriye itilmişlerdir. Bunun hem erkeklere hem de kadınlara bakan iki yönü vardır. Tasavvuf tarihinde de kadınlar etkili bir konuma ve öneme sahiplerdi. Hadice, Aişe, Ümmü Seleme, Fatıma, Zeynep, Rabia gibi zâhide sahabiyye ve tabiiyye kadınlar mescid-i Nebevî’nin müdavimiydiler. Tezkirelerde makamından söz edilen başkaca birçok kadın âlime, fakihe,aârife vardır. Ancak zühd döneminden sonra fakiheler ve zâhidelerden söz eden metinler giderek azalmaktadır. Bu dönemde sûfî müellif Sülemî gibi istisnalar dışında kadın âlime ve ârifelerden söz eden yazar neredeyse yoktur. Tezkireler, menakıbnâmeler dışında âlime/ârife kadınların söz ve kerametlerinden (üstünlüklerinden) bahseden başkaca eserler günümüze ulaşmamıştır. Gözler, kadınların varlığına adeta yumulmuş gibidir. Ciltler dolusu fıkıh, kelam, hadis, tefsir kitapları yazıp bir tek kadın müfessir veya kadın sûfiyeden bahsetmeyen eserler İslam’ın zühd asrından sonraki dönemlere aittir. Halbuki İslam tarihinde gerilere gidildikçe kadınların daha aktif ve etkin olduklarını görmekteyiz. Örneğin Zünnûn-i Mısrî, Şâm’da altı beyitte sûfîlerin özelliğini sayan Fâtıma-i Nişâbûrî’ye hayran kaldığını belirtmiştir. Sülemî yüzlerce kadın sûfiyenin biyografisini vermiştir. Muhammed el-Kelâbâzî, tasavvufa dair meşhur kitabını, yine bir kadın sûfîyenin sözleriyle sonlandırmıştır.

References

ATTÂR, Feridüddin. Tezkiretu’l-evlîyâ, tas. Muhammed Kazvînî, 5. Baskı, Tahran 1336.

BEDEVÎ, Abdurrahman; Şehid-i Aşk-ı ilahi: Rabia-i Adeviyye. çev. Muhammed Tahrirçi, Tahran 1367.

BULLIET, Richard. Women and Urban Religious Elite in the Pre-Mongol Period, Women in İran, ibid.

CÂMÎ, Abdurrahman. Nefehâtu’l-üns min hazerâti’l-kuds. tas. Mehdi Tevhidipur, Tahran 1337.

CEVZÎ, Ebu’l-Ferec. Sıfatu’s-safve. Haydarabad, 1356, c. 4.

Telbis-i İblis. tas. Eymen Salih, Daru’l-Hadis, Kahire 1415.

BAĞDÂDÎ, Hatib, Tarihu Bağdâd. Beyrut ?, c. 14.

CHOSKY, Camsheed. “Women during the transition from Sasanian to early Islamic times”. Women in Iran, ibid.

CORNELL, R.E. Early Sûfi Women. Louisville, KY, 1999.

DANIEL Elton L. The political and social history of Khurasan under Abbasid rule 740-820. Minneapolis & Chicago, 1979.

DEHHODA, Ali Ekber. Lügatnâme. Tahran 1377, c. 11.

FRYE, Richard N. The Histories of Nishapur. London, 1965, first manuscript. 

HARMAN, Ömer Faruk. “Kadın”, İslam Ansiklopedisi, TDV Yayını, İstanbul 2001.

mehmet-pacaci.pdf

HÜCVÎRÎ, Ali b. Osman. Keşfu’l-mahcûb. tas. V. Covkofsky, Tahran 1371.

KELÂBÂZÎ, Ebubekir Muhammed. et-Taarruf li mezhebi ehli’t-tasavvuf. Beyrut 1980.

MAKDİSÎ, Tahir b. Mutahhar. Aferineş ve Tarih. çev. M.Rıza Şefiî Kodkenî, Tahran 1374, 4-6. Ciltler.

MEVLÂNÂ, Külliyât-ı divan-ı Şems, tas. Bediuzzaman Firuzanfer. Tahran 1375, c. 2.

NASHAT, Guity. “Women in pre-Islamic and early Islam Iran”. Women in Iran from the Rise of Islam to Islam to 1800, ed., Guity Nashat, Lois Beck, University of Illinois 2003.

NİCOLSON, Reynold. Tasavvuf-i İslâmî ve rabita-i insan ve Hudâ. çev. Şefiî Kodkenî, Tahran 1374. 

NİŞÂBÛRÎ, Hakim-i. Tarihu Nişâbûr. çev. Muhammed b. Hüseyin, ed. Şefiî Kodkenî, Tahran 1375.

NURBAHŞÎ, Cevâd. Revnaku’l-mecâlis der zenan-ı sûfî. Tahran 1379.

OKUYAN, Mehmet. Kadına Şiddete Kur’ân’ın Bakışı, dergipark.org.tr/tr/download/article-file/188512.

PAÇACI, Mehmet. Çağdaşçı “Kur’ân’da Kadın” Yorumunun Eleştirisi, www.tefsir.gen.tr/img/KTA02

PURNAMDARİYAN, Taki. Didar ba simurg. Tahran 1382.

RÂZÎ, Necmeddin (Dâye), Mermûzât-ı esedî der mermûzât-ı Davudî. tas. Şefiî Kodkenî, Tahran 1352.

SAFA, Zebihullah. Tarih-i edebiyat-ı İran. Tahran 1371, Çap-ı devazdehum, c. 1.

SEHMÎ, Ebu’l-Kasım Hamza b. Yusuf. Tarihu Cürcân. tab’a saniye, Haydarabad deken 1967.

SEM’ÂNÎ, Ebu Sad Abdülkerim. et-Tahbir fî mu’cemi’l-kebir. haş. Halil el-Mansûr, Beyrut 1418/1997.

STOWASSER, Barbara F. Women in the Qur’an, Traditions and Interpertation. New York, Oxford 1994.

SÜLEMÎ, Ebu Abdurrahman. Zikru’n-nisveti’l-müteabbidâti’s-sûfiyyât. tah. M. M. et-Tenâhî, Kahire 1993.

ZERRİNKÛB, Abdülhüseyin. Costecu der tasavvuf-i İran. Tahran 1357, Giriş. 

 Erzeş-i Miras-ı Sûfiyye. Tahran 1353.