Abstract

Analitik ve kritik düşünmenin Batı dünyasına ait olduğuna dair yaygın fakat yanlış bir algı mevcuttur. Batı öğretim sisteminde yer alan kitap ve ders materyallerinde kritik (eleştirel) ve analitik düşünmenin tarihçesinde batılı kaynaklardan başka referanslara yer verilmemektedir. Bu kaynaklar argüman tanımlama, diyagram oluşturma, geçerlilik, sağlamlık, doğruluk tabloları, temel önerme mantığı ve safsata gibi standart konuları öğretmektedir. Ancak, bu eleştirel düşünme kategorisindeki metinlerin çoğu, batı geleneğinin dışından malzeme için herhangi bir referans veya kaynaktan bahsetmemenin yanında bunları da öğretim müfredatına dâhil etmezler. Bunun doğal sonucu olarak, batı temelli bu sistemde yetişenlerde; Sokrates, Aristoteles, Bacon, Nietzsche, Dewey, Shaw, Paul, Elder gibi batılı düşünürlerin mantık ve eleştirel düşünmenin gelişimine katkıda bulunduğu, batılı olmayan hiçbir düşünürün ise bu konularda söyleyecek sözü olmadığı izlenimi doğacaktır. Batılı olmayan filozofların mantık ve kritik-analitik düşünmeyle ilgili konularda söyleyecek hiçbir şeyleri olmadığının doğru olmadığı ortadadır. Çünkü İslam (Arap, Türk, İran, Malay coğrafyalarında), Çin ve Japon medeniyeti gibi Batılı olmayan geleneklerden birçok sistematik ve ekol Kritik ve Analitik Düşünmeye katkı sunmaktadır. Bu çalışmada klasik Hint Felsefesi ve Mantığı incelenerek kadim Hint vesikalarından Nyāya-Sutra metinlerinde kritik ve analitik düşünmeyi içeren bilgilere ve örneklemelere yer verilmiştir. Böylelikle, Hint kaynakları özelinde Doğu medeniyetlerinin katkıları ispatlanmıştır.

References

[1] Wikipedia. (15.4.2022). Sokrates. https://tr.wikipedia.org/wiki/Sokrates

[2] Wikipedia. (15.4.2022). Aristoteles. https://tr.wikipedia.org/wiki/Aristoteles

[3] Elder, P. ve Paul, R. (2022). İyi Düşün İyi Yaşa 30 Günde Kritik Düşünme (Editör N.N. Makaracı, Çevirenler M.Makaracı, S. Yüksel, Ş. Bülbül, Z.Türkmen, N.N.Makaracı). Server Yayıncılık.

[4] Vaidya, A. J. (2017). Does critical thinking and logic education have a Western bias? The case of the Nyāya School of Classical Indian Philosophy. Journal of Philosophy of Education, 51(1), 132-160.

[5] Dünya Ekonomik Forumu. (2020).The Future of Jobs Report. (Report 2020). https://www.weforum.org/reports/the-future-of-jobs-report-2020

[6] Bağcı, M. (2019, Nisan 22). Hadis tenkidi. https://musabagci.tr.gg/Hadis-Tenkidi-Nedir-f-.htm

[7] Doğan, M. (1994). Tenkid ve eleştiri kelimeleri için bkz. Temel Büyük Türkçe Sözlük. 

[8] Makaracı, M. (2021, December 4-5). A Test Proposal to Measure Critical-Analytical Thinking Dispositions [Paper presentation]. ISCAT 2021: Online, Türkiye. 

[9] Ganeri, J. (2004) Indian Logic, in: D. Gabbay and J. Woods (eds.) Handbook of the History of Logic Vol. 1. (Amsterdam, Netherlands, Elsevier B. V. Publishing)

[10] Dasti, M. & Phillips, S. (2017). The Nyāya-sūtra: Selections with Early Commentaries. Indianapolis: Hackett Publishing.

[11] Bhattacharyya, S. (2010). Development of Nyāya Philosophy and Its Social Context. Vol. 3, part 2 of History of Science, Philosophy, and Culture in Indian Civilization, General editor D. P. Chattopadhyaya. New Delhi: Centre for Studies in Civilizations, 2010. 

[12] Dasgupta, S. (1963). A History of Indian Philosophy. Vol. 1. Cambridge: Cambridge University Press.

[13]Ganeri, J. (2001). Philosophy in Classical India: The Proper Work of Reason. London; New York: Routledge. 

[14] Junankar, N. S. (2004). Gautama: The Nyāya Philosophy. Delhi: Motilal Banarsidass, 1978. 

Daya Krishna, The Nyāyasūtras: A New Commentary on an Old Text. Delhi: Sri Satguru Publications.

[15] Matilal, B. K. (1977). Nyāya-Vaiśeṣika. A History of Indian Literature. Vol. 6, Fasc. 2. Edited by Jan Gonda. Weisbaden: Otto Harrassowitz. 

[16] Perrett, R. (2016). An Introduction to Indian Philosophy. Cambridge: Cambridge University Press. 

[17] Potter, K.H. (1977) ed., Encyclopedia of Indian Philosophies. Vol. 2. Nyāya-Vaiśeṣika. Delhi: Motilal Banarsidass. 

[18] Sharma, R. S. (2015). India’s Ancient Past. New Delhi: Oxford University Press.

[19] Vidyabhusana, S. C. (1913). The Nyāya Sūtras of Gotama. Originally published 1913. (Accessed April 22, 2022.) https:// archive.org/details/TheNyayaSutrasOfGotama.

[20] Gautama. (1997). NyS. Nyāya-sūtra. Ed. A. Thakur.  Gautamīyanyāyadarśana with Bhāṣya of Vātsyāyana. Nyāya-caturgranthikā, vol. 1. New Delhi: Indian Council of Philosophical Research. 

[21] Uddyotakara.(1997) NyV. Nyāya-vārttika. Ed. A. Thakur. 1997. Nyāyabhāṣyavārttika. Nyāyacaturgranthikā, vol. 2. New Delhi: Indian Council of Philosophical Research.