Abstract

İstikâmet, yanlış yollara sapmadan doğru yolda yürümek demektir. İslam ahlâkında istikâmet denince de ifrat ve tefrite yani yanlış yorumlara dalmadan i’tidâl üzere ahlâkı yaşamak, orta yoldan ve mâkul çizgiden ayrılmamak anlaşılır. Bir diğer ifâdeyle istikâmet, Allah Rasûlü’nün örnek şahsiyetinden nasîb almak, ahlâkı ile ahlâklanmak, bir ömür Kur’ân ve Sünnet’in öngördüğü çizgide yaşamaktır. İslam denge dinidir. Aşırılıklardan uzak durmayı ve orta yolu tavsiye eder. Bununla birlikte ahlâkî bazı konuları anlama ve uygulama konusunda asr-ı saâdetten itibaren bazı sapmalar görülmüştür. Bu sapmalar asr-ı saâdette bizzat Hz. Peygamber veya Hz. Ömer gibi kişiler tarafından düzeltilip tashih edilmiş, yanlış yorumlara kayanlar uyarılmıştır. Sonraki asırlarda, özellikle fetihlerin genişlemesiyle birlikte toplumda oluşan zenginlik bazı insanları lüks elbise giyme, konforlu evlerde oturma ve dünya malına hırsla sarılma gibi zaaflara sevk edince, buna karşı bir tepki olarak toplumdaki bazı zâhid insanlar daha ahlaklı ve takvâ üzere yaşama arzusuna yönelmişler, bu arada bazı kişiler aşırıya giderek yanlış yorumlara kaymışlardır. Çalışıp kazanmayı tevekküle aykırı gören, mağaralarda uzlete çekilen, tevekkülü yanlış anlayıp azık almadan çöl yollarına düşen, çok az yedikleri için zayıf düşüp ibadetten geri kalan insanlar olmuştur. İslam’ın tavsiye ettiği ahlak çizgilerinin dışına çıkan bu insanlar hem âlimler hem de kendileri gibi zâhid ve sûfî olan kişiler tarafından uyarılmış, bu konuda tasavvuf ehli tarafından müstakil kitaplar ya da kitapta bölümler yazılmıştır. Bu sayede ahlak ve takvânın doğru anlaşılması ve istikâmet üzere yaşanması konusunda önemli prensipler ortaya konmuştur.

References

Abdullah Ensârî Herevî, Risâle-i Çihil u Dû Fasl der Hikâyet-i Meşâyıh, Mecmûa-i Resâil-i Fârsî-yi Hâce Abdullah-i Ensârî (thk. Muhammed Server Mevlâyî) içinde, Tahran 1389 hş./2010.

Abdülkerîm Kuşeyrî, er-Risâletü’l-Kuşeyriyye (thk. Abdülhalîm Mahmud – Mahmud b. Şerîf), Kahire ts.

Abdülvâhid Sîvistânî Sindî, Hüsnü’l-fehm ve’t-teakkul fî cem’il-kesb ve’t-tevekkül (nşr. Hakku’n-Nebî es-Sindî), Kuveyt 2015.

Ali el-Kârî, Mirkâtü’l-mefâtîh (nşr. Cemâl Aytânî), Beyrut 2001.

Ebû Abdurrahman es-Sülemî, Risâle fî galatâti’s-sûfiyye, Mecmûa-i Âsâr-ı Ebû Abdurramân-ı Sülemî (nşr. Nasrullah Pûrcevâdî- Muhammed Sûrî), Tahran 1388 hş./2009, içinde.

Ebû Bekir ed-Dineverî, el-Mücâlese ve Cevâhiru’l-İlm, Beyrut 1998.

Ebû Nasr Serrâc Tûsî, el-Lüma’ (nşr. Abdülhalîm Mahmûd- Tâhâ Abdülbâkî Sürûr), Kâhire 1960.

Ebû Tâlib Mekkî, Kûtu’l-Kulûb (thk. Saîd Nesîb Mekârim), Beyrut 1995.

Ebu’l-Hasan Ali Mâverdî, el-Hâvi’l-kebîr fî fıkhi mezhebi’l-İmâmi’ş-Şâfiî, Beyrut 1999.

İbn Ebi’d-Dünyâ, et-Tevekkül ala’llâh, Resâilü İbn Ebi’d-Dünyâ (nşr. Ebû Bekr Sa’dâvî), Şârika 2000, içinde.

Muhammed eş-Şeybânî, el-Kesb (thk. Süheyl Zekkâr), Dımaşk 1400. 

Muhammed Gazâlî, İhyâü ulûmi’d-dîn, Beyrut 1990.